Wyniki pomiarów meteorologicznych na stacji synoptycznej Leszno-Strzyżewice wykazały, że średnia miesięczna temperatura powietrza w marcu 2013 roku wyniosła (-2) st. C*, a więc różniła się o blisko 6 st. C od średniej z lat 1971-2000 czy 1981-2010. Tak anomalnego miesiąca nie było w regionie od co najmniej kilkudziesięciu lat.
Rys. 1. Przebieg średniej temperatury dobowej w marcu 2013 roku na tle sytuacji w analogicznym okresie 2006 roku i wielolecia 2001-2010 na stacji synoptycznej Leszno-Strzyżewice
źródło: opracowanie własne na podstawie [1]
Przeciętnie, w latach 2001-2010 średnia temperatura dobowa wahała się od nieco ponad 0 st. C na początku miesiąca do ponad 5 st. C na koniec marca. Z kolei w najchłodniejszym marcu XXI wieku (2006 r.) wartości wahały się od około (-2) do nawet 10 st. C, a więc zachowany był trend wzrostowy. Tymczasem w marcu 2013 roku wartości średniej dobowy temperatury powietrza wahały się od nieco ponad 2 st. C na początku miesiąca do nawet (-10) st. C na początku II i III dekady marca zachowując trend spadkowy, zupełnie odwrotnie do typowej tendencji obserwowanej w wieloleciu (rys. 1).
Na
rys. 2 przedstawiono rozkład wartości odchylenia standardowego marcowej średniej temperatury powietrza dla wielolecia 1981-2010, dla stacji synoptycznej Leszno-Strzyżewice, wraz z klasyfikacją termiczną wg kryterium p. prof. Lorenc
[2]. Z klasyfikacji wynika, że tegoroczny marzec był ekstremalnie chłodny. Widać jednocześnie, że anomalie ujemne zdarzały się rzadziej, jednak wykazywały większą wartość niż anomalie dodatnie.
Rys. 2. Klasyfikacja termiczna marca kolejnych lat okresu 1981-2010
wg kryterium odchylenia standardowego dla Leszna-Strzyżewic
źródło: opracowanie własne na podstawie [1]
Analiza zmian średniej miesięcznej temperatury w Lesznie, w latach 1961 - 2012 [3] wskazuje na to, że nie odnotowano dotąd tak zimnego marca. Najchłodniej w przytoczonym okresie było w 1964, (-1,3) st. C. Na pewno więc tegoroczny marzec jest najchłodniejszy od 52 lat. Niemniej można się pokusić o dalszą analizę sięgającą roku 1951. Dla okresu 1961-2013 porównano zmienność średniej temperatury miesięcznej marca w trzech stacjach synoptycznych: Poznań-Ławica, Wrocław-Strachowice i Leszno-Strzyżewice. W oparciu o analizę związków, różnic, ich rozkładu statystycznego wyznaczono pole prawdopodobieństwa przewyższenia określonej wartości temperatury powietrza w Lesznie-Strzyżewicach. Stwierdzono, że tegoroczna średnia marcowa temperatura powietrza nie była wyższa od 1951 roku, a więc od 62 lat. Wcześniej, tylko marzec 1942 roku był wyjątkowo zimny, w Poznaniu ze średnią miesięczną temperaturą (-2) st. C**. We Wrocławiu było wówczas tylko kilka dziesiątych stopnia Celsjusza poniżej zera. Ponieważ w ciągu kilkudziesięciu lat obserwacji średnia temperatura marca w Lesznie zawsze zawierała się w przedziale wartości o granicach wyznaczonych przez temperaturę w Poznaniu i Wrocławiu, z bardzo dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że również w 1942 roku było cieplej niż obecnie. Niepewność jednak pozostaje, bowiem w roku 2013 średnia miesięczna temperatura powietrza w Lesznie-Strzyżewicach była niższa niż w Poznaniu i jednocześnie niższa niż we Wrocławiu.
Rys. 3. Rekonstrukcja wieloletniej zmienności średniej miesięcznej temperatury powietrza w marcu przygotowana dla Leszna-Strzyżewic w oparciu o związek z wynikami pomiarów we Wrocławiu.
krzywa zielona - temperatura średnia, słupki - przedział wartości z oczekiwaną średnią temperaturą miesięczną marca z prawdopodobieństwiem pond 90%
źródło: opracowanie własne na podstawie [4]
Problem można jednak drążyć dalej, choć zakładając większy błąd oszacowania. Wrocław posiada serię wartości średnich miesięcznych temperatury powietrza, po homogenizacji, sięgającą I połowy XIX wieku (rys. 3) [4]. Dla lat 1961-2007 ustalono średnią różnicę wartości temperatury powietrza między Lesznem i Wrocławiem, a także średnie odchylenie standardowe. Stwierdzono, że uzyskane wartości mają rozkład zbliżony do normalnego, wobec tego jako miarę powtarzalności określonych wartości temperatury powietrza w Lesznie przyjęto dystrybuantę wspomnianego rozkładu. Ogólnie biorąc, z prawdopodobieństwem około 90% można powiedzieć, że tegoroczny marzec, w rejonie Leszna, jest najzimniejszy od 1886 roku, z prawdopodobieństwem około 99%, że jest najzimniejszy od 1917 roku. Biorąc pod uwagę fakt, że marzec 2013 roku jest najchłodniejszy od co najmniej 160 lat w Poznaniu, to jeszcze bardziej uprawdopodabnia tezę o najzimniejszym marcu w okolicach Leszna od II połowy XIX wieku.
Jak wspomniałem, w przypadku Leszna, wydłużenie ciągu wartości średnich miesięcznych temperatury powietrza w marcu z lat 1961-2013 do lat 1791-2013 może być opatrzone pewnym błędem (moim zdaniem niewielkim), niemniej wiele wskazuje na to, że mamy jednak do czynienia z najchłodniejszym marcem od półtora wieku.
Poza wszystkim, w przypadku obliczania średniej miesięcznej temperatury powietrza pozostaje kwestia częstości pomiarów cząstkowych. Aktualnie średnią dobową stanowiącą podstawę obliczeń miesięcznych uzyskuje się z wartości zmierzonych w 8 terminach (godz. 00, 03, 06, 09, 12, 15, 18, 21 UTC), co nie zawsze było standardem.
* - średnia obliczona w oparciu o 8 terminów pomiarowych (godz. 00, 03, 06, 09, 12, 15, 18, 21 UTC); średnia z wszystkich pomiarów (cogodzinnych) to (-2,1) st. C
** - średnia temperatura marca 1942 dla Poznania niepewna (na pewno była wyższa)
Źródła:
[1] OGIMET
[2] Czernecki B., Miętus B. (2011): Porównanie stosowanych klasyfikacji termicznych na przykładzie wybranych regionów Polski. Przegląd Geofizyczny, rocznik LVI, 2011, z. 3-4.
[3] European Climate Assesment nad Dataset
[4] K. Bryś, T. Bryś (2010): Reconstruction of the 217-year (1791-2007) Wrocław air temperature and precipitation series. Bulletin of Geography - physical geography series, No 3/2010, s. 121-171.
